Przejdź do zawartości

Głosowania na ukraińskich terytoriach okupowanych przez Rosję

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Głosowania, które zostały zorganizowane na okupowanych częściach obwodu donieckiego, ługańskiego, chersońskiego i zaporoskiego. Trwały one od 23 do 27 września 2022 roku i były organizowane przez Rosję, separatystyczne republiki, tj. przez Doniecką oraz Ługańską Republikę Ludową, oraz okupacyjne władze zajętych przez Rosję części obwodów chersońskiego i zaporoskiego[1][2][3][4][5][6]. Celem przeprowadzenia głosowań, które przez władze rosyjskie nazwane zostały „referendami”, było usprawiedliwienie aneksji ukraińskich ziem okupowanych przez prorosyjskich separatystów i przez wojska rosyjskie[7].

Większość zagranicznych obserwatorów uznaje te głosowania za nieuczciwie przeprowadzone. W momencie ich przeprowadzania Rosja, DRL ani ŁRL nie kontrolowały w pełni żadnego z czterech podanych obwodów. Ponadto od początku inwazji na Ukrainę znaczna część ludności (według ukraińskich szacunków nawet 80%[8]) opuściła te terytoria[9].

Dochodzenie Prokuratury Generalnej Ukrainy

[edytuj | edytuj kod]
Obwody chersoński, zaporoski, doniecki i ługański zaznaczone kreskowaniem

23 września Prokuratura Generalna Ukrainy wszczęła postępowanie dotyczące głosowań w czterech obwodach[10]. Poinformowano, że władze kraju nie wyraziły zgody na prowadzenie głosowania, nie zarządziły go stosowną uchwałą, zatem jest ono nielegalne, a tym samym zaangażowanie w organizację referendów stanowi naruszenie ukraińskiego prawa. Wołodymyr Zełenski zaapelował do mieszkańców Ukrainy o przekazanie służbom specjalnych wszystkich informacji o organizatorach referendów[7].

28 września prokuratura poinformowała o sformułowaniu zarzutów między innymi wobec władz administracyjnych DRL, polegających na podjęciu umyślnych działań zmierzających do zmiany granicy państwowej Ukrainy z naruszeniem porządku konstytucyjnego[11].

Przebieg głosowania

[edytuj | edytuj kod]

Głosowania były planowane przez Rosję jeszcze na początek września, zostały jednak odłożone za sprawą sukcesów ukraińskiej kontrofensywy[12].

Stacjonarne lokale wyborcze zorganizowane zostały w większych miastach pozostających pod rosyjską okupacją, jednak również tam oraz w mniejszych miejscowościach korzystano z urn mobilnych[7], przenoszonych przez przedstawicieli władz okupacyjnych od domu do domu[8]. Organizatorzy nie dysponowali aktualnym rejestrem wyborców ani listą osób, które faktycznie pozostały w okupowanych obwodach[7]. Lokale wyborcze uruchomiono również na okupowanym przez Rosję Krymie oraz w samej Rosji - mieli w nich głosować "ewakuowani" (w rzeczywistości wywiezieni z Ukrainy) dawni mieszkańcy obwodów, o które pytano w referendum[7]. W Rosji głosowanie było możliwe między innymi w moskiewskich lokalach wyborczych[13].

Zadawane pytania

[edytuj | edytuj kod]
Dwujęzyczna karta do głosowania. Pytanie dotyczący obwodu chersońskiego.

Karty do głosowania zawierały następujące pytania[14][15][16]:

  • Na terenie ŁRL: „Czy jest Pani/Pan za włączeniem Ługańskiej Republiki Ludowej do Federacji Rosyjskiej jako część Federacji Rosyjskiej?” (ros. Вы за вхождение Луганской Народной Республики в состав Российской Федерации на правах субъекта Российской Федерации?).
  • Na terenie DRL: „Czy jest Pani/Pan za włączeniem Donieckiej Republiki Ludowej do Federacji Rosyjskiej jako część Federacji Rosyjskiej?”.
  • W obwodzie zaporoskim: „Czy jest Pani/Pan za odłączeniem obwodu zaporoskiego od Ukrainy, utworzeniem z obwodu zaporoskiego niezależnego państwa i włączeniem go do Federacji Rosyjskiej jako część Federacji Rosyjskiej?” (ros. Вы за выход Запорожской области из состава Украины, образование Запорожской областью самостоятельного государства и вхождение ее в состав Российской Федерации на правах субъекта Российской Федерации?).
  • W obwodzie chersońskim: „Czy jest Pani/Pan za odłączeniem obwodu chersońskiego od Ukrainy, utworzeniem z obwodu chersońskiego niezależnego państwa i włączeniem go do Federacji Rosyjskiej jako część Federacji Rosyjskiej?”.

Z fotografii opublikowanych przez niezależny portal Meduza oraz rosyjską agencję informacyjną TASS wynika, że karty używane w obwodach ługańskim i donieckim zostały sporządzone w języku rosyjskim (bez tłumaczenia na język ukraiński), zaś w obwodach chersońskim i zaporoskim posiadały dwie wersje językowe[14].

Doniesienia o nieprawidłowościach

[edytuj | edytuj kod]
Przezroczysta torba w roli urny do głosowania. Czornomorskie, Krym, 25.09.2022 r. Na pierwszej karcie znajduje się pytanie o włączenie DRL do Rosji.

Podczas głosowania dochodziło do oddawania głosów za osoby, które okupowane terytoria opuściły, miały też miejsce przypadki wielokrotnego głosowania[7]. Human Rights Watch zebrała relacje osób, które zmuszono do głosowania bezpośrednio na oczach uzbrojonych żołnierzy lub które ukrywały się przed komisjami wyborczymi, nie chcąc brać udziału w głosowaniu[17]. Jurij Sobolewski, przedstawiciel władz obwodu chersońskiego, poinformował, że przedstawiciele komisji wyborczych, nachodzący mieszkańców w domach, zalecali wypełniać karty do głosowania za nieobecnych członków rodziny[18]. Mieszkańcom nakazywano oddawać głosy na ulicy, nawet jeśli nie mieli przy sobie dokumentu tożsamości[18]. Wedle danych rosyjskich w obwodzie ługańskim oddano 1,6 mln głosów, co zdaniem Serhija Hajdaja z władz obwodu ługańskiego, jest niemożliwe, gdyż przewyższa liczbę ludności w tym regionie[19]. W Berdiańsku, w obwodzie zaporoskim, do głosowania uprawniono wszystkich mieszkańców miasta, w tym rosyjskich wojskowych i ich rodziny[20]. Iwan Fedorow, mer Melitopola, informował, że celem zawyżenia frekwencji komisje wyborcze odwiedzały mieszkańców w domach, wymuszając oddawanie głosów, również za sąsiadów, osoby nieobecne i ewakuowane z miasta[20]. W obwodzie zaporoskim donoszono również o przypadkach zmuszania mężczyzn do głosowania pod groźbą powołania do wojska[21]. W Mariupolu w głosowaniu brali udział obywatele Rosji, w tym pracownicy działających w mieście rosyjskich firm[22]. Służby bezpieczeństwa Ukrainy poinformowały, że w obwodzie donieckim Rosjanie planowali dopuszczać do głosowania osoby nieletnie, to jest nastolatków od 13. roku życia, pod warunkiem, że towarzyszyć im będą dorośli opiekunowie[23].

Stanowisko Rosji w sprawie nieprawidłowości

[edytuj | edytuj kod]

Agencja TASS poinformowała, że wybory przebiegały prawidłowo, zaś międzynarodowi obserwatorzy nie zauważyli żadnych naruszeń z wyjątkiem tych, których dopuściła się strona ukraińska[24].

Wyniki

[edytuj | edytuj kod]

Rosyjskie władze już drugiego dnia głosowania ogłosiły, że wzięło w nim udział ponad 50% uprawnionych, a przewaga opowiadających się za aneksją jest ogromna[7]. Faktycznie nie mogły oszacować frekwencji, ponieważ nie posiadały rejestrów uprawnionych do głosowania[7]. Przedstawiciele okupacyjnej administracji w obwodzie zaporoskim twierdzili, że głosów za przyłączeniem do Rosji było ponad 93%, natomiast w obwodzie chersońskim 87%. Władze samozwańczych republik Donieckiej i Ługańskiej podały z kolei, że odsetek głosów za przyłączeniem do Rosji przekroczył odpowiednio 98 i 99%[25]. Media rosyjskie wykorzystywały głosowanie w celach propagandowych, przekonując odbiorców, że mieszkańcy okupowanych terytoriów naprawdę chcą ich oderwania od Ukrainy[7].

28 września władze rosyjskie podały wyniki głosowania, wedle których poparcie dla aneksji miałoby plasować się na poziomie powyżej 96% we wszystkich obwodach i wynosiło: 96,75% dla obwodu chersońskiego, 97,81% dla obwodu zaporoskiego, 98,69% dla obwodu donieckiego i 97,93% dla obwodu ługańskiego[7][24]. Frekwencja zaś miała wynosić 97,51% w obwodzie donieckim, 92,6% w obwodzie ługańskim, 85,4% w obwodzie zaporoskim, 76,86% w obwodzie chersońskim[24].

Włączenie czterech obwodów do Rosji

[edytuj | edytuj kod]

29 września Władimir Putin wydał dekrety uznające obwód chersoński i zaporoski za suwerenne państwa[26].  

Rosyjska mapa ukazująca obwody doniecki, ługański, chersoński i zaporoski oraz Krym jako część Rosji

Powołując się na wyniki głosowania, 30 września Putin ogłosił włączenie do Rosji czterech ukraińskich obwodów, które łącznie stanowią 15% terytorium Ukrainy[27][28]. W przemówieniu odniósł się do rozpadu Związku Radzieckiego, który jego zdaniem oderwał od Rosji ludzi pragnących żyć w Federacji Rosyjskiej[29].

Stanowisko Ukrainy

[edytuj | edytuj kod]

Ukraina nie uznaje wyników referendów. Wołodymyr Zełenski podczas wystąpienia przed Radą Bezpieczeństwa ONZ nazwał je preludium, służącym do bezprawnej aneksji części Ukrainy[30]. Zapewnił: „Będziemy działać na rzecz ochrony naszego narodu w obwodzie chersońskim, w obwodzie zaporoskim, w Donbasie, na obecnie okupowanych terenach obwodu charkowskiego i na Krymie”[31]. W przemówieniu do mieszkańców Ukrainy powiedział: „Tej farsy na okupowanym terytorium nie można nawet nazwać imitacją referendów”[31]. Zełenski podkreślał, że mieszkańcy okupowanego terytorium byli zmuszani do głosowania siłą i groźbami[25]. 30 września zapowiedział złożenie wniosku o przyjęcie Ukrainy do NATO w trybie przyśpieszonym[32][33].

Reakcje międzynarodowe

[edytuj | edytuj kod]

Organizacje międzynarodowe

[edytuj | edytuj kod]
  •  Unia Europejska – szef unijnej dyplomacji Josep Borrell uznał, że referenda naruszają prawo międzynarodowe[34]. 30 września Rada Europejska wydała oświadczenie, w którym odrzuca wyniki referendum i potępia przyłączenie terytorium Ukrainy do Rosji: „Nie uznajemy i nigdy nie uznamy bezprawnych "referendów", które Rosja sfabrykowała jako pretekst do dalszego naruszania niezależności, suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy, ani ich sfałszowanych i bezprawnych wyników”[35]. Josep Borrell stwierdził: „Integralność terytorialna i suwerenność Ukrainy nie podlega negocjacjom. [...] Żadne pozorowane referendum nie może tego zmienić”[36].
  •  ONZ – sekretarz generalny ONZ António Guterres uznał referenda za niezgodne z prawem międzynarodowym i naruszające Karty Narodów Zjednoczonych[37]. Powiedział: „Każda decyzja o przystąpieniu do aneksji obwodów donieckiego, ługańskiego, chersońskiego i zaporoskiego na Ukrainie nie miałaby podstawy prawnej i zasługuje na potępienie”[38]. 12 października 2022 r. została przyjęta Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych ES-11/4, w której uznano, że rosyjskie „tak zwane referenda” w obwodach donieckim, chersońskim, ługańskim i zaporoskim oraz późniejsza próba aneksji tych obszarów są nieważne i niezgodne z prawem międzynarodowym. W rezolucji wszystkie państwa zostały wezwane, by nie uznawały tych terytoriów za część Rosji. Ponadto zażądano w niej, aby Rosja natychmiast, całkowicie i bezwarunkowo wycofała się z Ukrainy, ponieważ narusza jej integralność terytorialną i suwerenność[39]. Rezolucja została przyjęta większością 143 głosów za, przy 5 głosach przeciw i 35 wstrzymujących się[40].
  •  NATO – Jens Stoltenberg, sekretarz generalny NATO, powiedział: „fikcyjne referenda zostały wymyślone w Moskwie i narzucone Ukrainie z całkowitym pogwałceniem prawa międzynarodowego"[41]. Przyłączenie czterech obwodów Ukrainy do terytorium Federacji Rosyjskiej opisał w słowach: „To największa próba siłowej aneksji na terytorium europejskim od zakończenia II wojny światowej. […] Te ziemie to Ukraina”[41];
  • Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie potępiła organizację referendum, podkreślając, że są one nielegalne zarówno w świetle prawa ukraińskiego, jak i międzynarodowego[42].

Państwa

[edytuj | edytuj kod]
  •  Albania – uważa referenda za sprzeczne z ukraińską konstytucją, prawem międzynarodowym i Kartą Narodów Zjednoczonych, na forum ONZ wezwała inne kraje do udzielenia wsparcia Ukrainie w odzyskaniu jej terytoriów[43];
  •  Austria – MSZ Austrii ocenia referenda jako fikcyjne, nieposiadające legitymizacji w świetle prawa międzynarodowego i zapowiedziało, że nie uznaje ich wyników[44];
  •  Brazylia – na forum ONZ Brazylia poinformowała, że uważa referenda za kolejny krok do eskalacji konfliktu, jednocześnie kwestionując sens ich przeprowadzenia, gdyż ludność na terenach okupowanych nie może swobodnie wyrażać swoich opinii[43];
  •  Bułgaria – Bułgaria nie uznaje wyników referendów, uważa aneksję czterech obwodów za nielegalną, a działania Rosji za zagrażające światowemu bezpieczeństwu[45];
  •  Chiny – minister spraw zagranicznych Chin Wang Yi i Dmytro Kułeba rozmawiali podczas forum ONZ. Wang Yi poinformował, że granice terytorialne wszystkich krajów muszą być respektowane[46];
  •  Czechy – Petr Fiala poinformował, że Czechy nie uznają wyników referendów, które uważają za niedopuszczalną i bezprawną aneksję[47];
  •  Dania – Mette Frederiksen zapowiedziała, że nie uznaje wyników referendów, które określiła jako nielegalne i niewyrażające prawdziwej woli narodu[48];
  •  Estonia – Kaja Kallas nazwała referenda „fałszywymi”, zapowiedziała, że Estonia nie uzna ich wyników, a Ukraina ma prawo odzyskać swoje terytoria[49];
  •  Francja – Emmanuel Macron, podczas wystąpienia na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, nazwał referenda „parodią”, która nie niesie za sobą konsekwencji prawnych[50];
  •  Ghana – na forum ONZ wyraziła zaniepokojenie inwazją rosyjską na Ukrainę i referendami, wezwała Rosję do wycofania wojsk i poszanowania suwerenności Ukrainy[43];
  •  Gruzja – MZS Gruzji uznaje referenda za nielegalne, a ich wynik za aneksję terytorium Ukrainy[51];
  •  Hiszpania – nie uznaje wyników referendów, uważa je za aneksję ziem Ukrainy[52];
  •  Holandia – Mark Rutte poinformował, że Holandia nie uznaje wyników referendów, podobnie jak aneksji Krymu[53];
  •  Indie – indyjski dyplomata Arindam Bagchi wyraził poparcie dla suwerenności Ukrainy[54]. Na forum ONZ Indie wzywały do przestrzegania prawa międzynarodowego i zakończenia konfliktu[43];
  •  Irlandia – na forum ONZ Fergal Mythen potępił organizację referendów, które nazwał bezprawną i cyniczną sztuczką, mającą na celu podważanie suwerenności Ukrainy, wezwał Rosję do zakończenia agresji i potępił jej groźby nuklearne[43];
  •  Izrael – ocenia referenda jako nielegalne i sprzeczne z prawem międzynarodowym[55];
  •  Japonia – nie uznaje wyników referendów w ramach oświadczenia grupy G7[56]. Fumio Kishida w rozmowie telefonicznej z prezydentem Zełenskim poinformował, że potępia referenda oraz aneksję terytorium Ukrainy[57];
  •  Kanada – Justin Trudeau potępił referenda i zapowiedział, że Kanada nie uzna ich wyników[58];
  •  Kazachstan – MSZ Kazachstanu zapowiedziało, że nie uzna referendum[59];
  •  Kenia – na forum ONZ wezwała do zaprzestania działań wojennych i poszanowania prawomocnych granic Ukrainy, referenda uznała za zagrożenie dla porozumień pokojowych i dalszą eskalację konfliktu[43];
  •  Litwa – Gitanas Nausėda poinformował, że Litwa nie uznaje wyników referendów, protestuje przeciwko okupacji Ukrainy i aneksji jej ziem, a same referenda nazwał „parodią demokracji”[60];
  •  Łotwa – Egils Levits powiedział: „potępiamy pseudoreferenda na terytorium Ukrainy i oświadczamy, że nie mają one żadnego znaczenia i są przez nas całkowicie nieuznawane”, podkreślił, że Łotwa zgadza się w tej sprawie ze wszystkimi państwami UE[61];
  •  Meksyk – uznaje referenda za nielegalne ponieważ odbyły się w czasie konfliktu zbrojnego i nie mogą być traktowane za prawdziwe oświadczenia woli mieszkańców okupowanych terenów[43];
  •  Niemcy – nie uznają wyników referendów, o czym Olaf Scholz poinformował prezydenta Ukrainy[62]. Minister spraw zagranicznych Annalena Baerbock powiedziała, że „brutalne naruszenie Karty Narodów Zjednoczonych nie może być zaakceptowane właściwie przez żaden kraj na tym świecie”, zaś Frank-Walter Steinmeier potępił referenda i aneksję[63];
  •  Norwegia – Mona Juul na forum ONZ poinformowała, że nie uznaje wyników referendów, traktuje je jako fałszywy pretekst ze strony Rosji w celu aneksji terenów Ukrainy i sprzeczne z prawem międzynarodowym, jednocześnie zaapelowała do Rosji o natychmiastowe wycofanie wojsk z Ukrainy[43];
  •  Nowa Zelandia – Nanaia Mahuta poinformowała, że Nowa Zelandia nie uznaje wyników referendów, zaś je same uważa za fikcyjne: „Tak zwane referenda nie były ani wolne, ani sprawiedliwe i bezsprzecznie nie odbyły się zgodnie z zasadami demokracji”[64];
  •  Polska – Andrzej Duda powiedział, że Polska nie uznaje wyników referendum[65]. 29 września podjęto w tej sprawie uchwałę: „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej nie uznaje wyników nielegalnych referendów zorganizowanych przez służby Federacji Rosyjskiej na okupowanych terytoriach Ukrainy. Przeprowadzone w atmosferze terroru łamią one wszystkie standardy prawa międzynarodowego i zasługują na jednoznaczne potępienie społeczności międzynarodowej”[66];
  •  Serbia – Nikola Selaković zapowiedział, że Serbia nie uznaje wyników referendów[67];
  •  Słowacja – 30 września Zuzana Čaputová wspólnie z premier i przewodniczącym parlamentu wydali wspólne oświadczenie: „Zdecydowanie potępiamy próbę nielegalnej aneksji części terytorium Ukrainy przez Federację Rosyjską”[68];
  •  Turcja – Ministerstwo Spraw Zagranicznych Turcji zapowiedziało, że nie uzna referendów[69];
  •  Stany Zjednoczone – władze ogłosiły, że nie będą uznawać aneksji terytoriów ukraińskich[70]. Joe Biden ocenił przeprowadzone referenda za pogwałcenie Karty Narodów Zjednoczonych[71]. Powiedział: „Nigdy, nigdy, nigdy nie uznamy roszczeń Kremla wobec terytorium sąsiedniego państwa. […] Te, tak zwane referenda, były absolutną fikcją”[72].
  •  Szwajcaria – nie uznaje wyników referendów[73];
  •  Węgry – Gergely Gulyás poinformował, że Węgry nie uznają wyników referendów i zgadzają się ze stanowiskiem Unii Europejskiej w zakresie bezprawnej aneksji ziem Ukrainy[74];
  •  Wielka Brytania – Liz Truss poinformowała, że nie uznaje wyników referendów, które są próbą aneksji suwerennego terytorium Ukrainy[75]. Brytyjskie MSZ nałożyło sankcje na osoby wspierające referenda[76];
  •  Zjednoczone Emiraty Arabskie – na forum ONZ oceniły referenda za działania dodatkowo komplikujące zakończenie konfliktu na Ukrainie, wyraziły zaniepokojenie liczbą poszkodowanych, potrzebujących pomocy humanitarnej z powodu inwazji na Ukrainę[43].

Oświadczenie grupy G7

[edytuj | edytuj kod]

23 września przywódcy grupy G7 (Francja, Japonia, Niemcy, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy i Kanada) wydali wspólne oświadczenie w sprawie[77]. Zapowiedzieli odrzucenie wyników referendów, które uznają za bezprawne[78][56].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Separatyści podali datę „referendów”, Rosja może ogłosić mobilizację. Podsumowanie dnia [online], Onet Wiadomości, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-21] (pol.).
  2. ↑ Wojna Rosji z Ukrainą. Jest decyzja ws. referendum dotyczącego dołączenia do Rosji w Chersoniu [online], Rzeczpospolita, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-21] (pol.).
  3. ↑ Separatystyczne „republiki” ogłaszają datę „referendum” [online], belsat.eu, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-21] (pol.).
  4. ↑ Guy Faulconbridge, Felix Light: Russia moves to formally annex swathes of Ukraine. reuters.com, 2022-09-22. (ang.).
  5. ↑ Война в Украине: На границе России и Грузии откроют мобилизационный пункт; Дмитрий Рогозин может возглавить "Крымский федеральный округ". bbc.com, 2022-09. (ros.).
  6. ↑ На оккупированных территориях Украины 23–27 сентября проведут «референдумы о присоединении к России».. meduza.io, 2022-09-20. (ros.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j Fikcja – rosyjskie pseudoreferenda aneksyjne na Ukrainie [online], OSW Ośrodek Studiów Wschodnich, 28 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  8. ↑ a b Authorities release full results for 'sham' Ukraine annexation polls [online], euronews, 27 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  9. ↑ Shaun Walker: ‘Referendums’ on joining Russia under way in occupied Ukraine. theguardian.com, 2022-09-23. (ang.).
  10. ↑ Sylwester Ruszkiewicz, Ogłosili wyniki "referendum". Putin ryzykuje, Rosjanie bez entuzjazmu [online], wiadomosci.wp.pl, 28 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  11. ↑ Псевдореферендуми на окупованих територіях Донбасу, Херсонщини і Запоріжжя – ще низці організаторів повідомлено про підозру [online], www.gp.gov.ua [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  12. ↑ Russia-Ukraine updates: Kherson annexation referendum 'paused' | DW | 05.09.2022 [online], DW.COM [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  13. ↑ Pavel Polityuk, Russia holds annexation votes; Ukraine says residents coerced, „Reuters”, 24 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  14. ↑ a b Зоя Дубаева, Как будут выглядеть бюллетени для референдумов во временно оккупированных областях Украины [online], Nokta, 22 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ros.).
  15. ↑ За вхождение ЛНР в Россию на референдуме проголосовали 98,42% избирателей [online], tass.ru [dostęp 2022-10-01].
  16. ↑ Что известно о референдумах в ДНР, ЛНР и освобожденных областях Украины о вхождении в РФ [online], tass.ru [dostęp 2022-10-01].
  17. ↑ Fictitious Annexation Follows 'Voting' at Gunpoint [online], Human Rights Watch, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  18. ↑ a b Rosyjskie pseudoreferendum. Głosowanie odbywa się poza komisjami. Bez okazywania dokumentów [online], wiadomosci.dziennik.pl, 24 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  19. ↑ Pseudoreferenda Rosjan. Nie zgadzają się podstawowe dane [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  20. ↑ a b Ukraiński portal o "referendum" na okupowanych terenach: Głosować można nawet bez dokumentów tożsamości [online], www.gazetaprawna.pl, 26 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  21. ↑ Wojna Rosji z Ukrainą. Jak przebiegają pseudoreferenda? Głosowanie pod bronią i w imieniu zmarłych [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  22. ↑ Rosja podała wstępne wyniki pseudoreferendów na Ukrainie [online], TVN24 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  23. ↑ KFM, Trwa wielkie oszustwo Rosjan. Ukraińcy przechwycili tajne dokumenty [online], www.money.pl [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  24. ↑ a b c Опубликованы результаты референдумов по ДНР, ЛНР, Запорожской и Херсонской областям [online], tass.ru [dostęp 2022-10-01].
  25. ↑ a b Russian proxies in Ukraine claim victory in annexation votes [online], www.aljazeera.com [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  26. ↑ BBC: reakcja w Rosji na aneksję okupowanych terenów Ukrainy nie będzie taka, jak na aneksję Krymu [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  27. ↑ Polsat News, Putin ogłosił włączenie okupowanych terytoriów Ukrainy do Rosji - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  28. ↑ Putin ogłosił przyłączenie ukraińskich regionów. "Tego chcą miliony" [online], www.rmf24.pl [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  29. ↑ Обращение Владимира Путина по случаю вхождения в состав РФ новых субъектов. Полный текст [online], tass.ru [dostęp 2022-10-01].
  30. ↑ Zełenski przed Zgromadzeniem Ogólnym ONZ: Rosja chce ukraść część mojego kraju [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  31. ↑ a b Barbara Bodalska, Zełenski: Fikcyjne referenda to przygotowania do kolejnej próby aneksji terytorium Ukrainy [online], www.euractiv.pl, 28 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  32. ↑ Ukraina składa wniosek o dołączenie do NATO w trybie przyspieszonym [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  33. ↑ Ukraina składa wniosek o dołączenie do NATO w trybie przyspieszonym [online], www.rmf24.pl [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  34. ↑ UE potępia nielegalne referenda zapowiedziane przez Moskwę. Będą restrykcje [online], Rzeczpospolita, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-21] (pol.).
  35. ↑ Oświadczenie członków Rady Europejskiej [online], www.consilium.europa.eu [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  36. ↑ Putin ogłasza aneksję części Ukrainy do Rosji. Reaguje ONZ, NATO. Kolejne państwa ogłaszają sankcje [NA ŻYWO] [online], oko.press [dostęp 2022-10-01].
  37. ↑ Ukraine: UN Secretary-General condemns Russia annexation plan [online], UN News, 29 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  38. ↑ Hubert Rabiega, Aneksja terytoriów Ukrainy. Świat potępia pseudoreferenda Putina [online], Dziennik Bałtycki, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  39. ↑ Resolution adopted by the General Assembly on 12 October 2022. ES-11/4. Territorial integrity of Ukraine: defending the principles of the Charter of the United Nations. Organizacja Narodów Zjednoczonych, 2022-10-13. [dostęp 2022-11-12].
  40. ↑ Ukraine: UN General Assembly demands Russia reverse course on 'attempted illegal annexation'. UN News, 2022-10-12. [dostęp 2022-11-12].
  41. ↑ a b NATO odpowiada Rosji. Stoltenberg: Te ziemie to Ukraina [online], www.rmf24.pl [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  42. ↑ OSCE heads condemn plan to hold illegal “referenda” in occupied territories of Ukraine [online], www.osce.org [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  43. ↑ a b c d e f g h i So-Called Referenda during Armed Conflict in Ukraine ‘Illegal’, Not Expression of Popular Will, United Nations Political Affairs Chief Tells Security Council - Ukraine | ReliefWeb [online], reliefweb.int [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  44. ↑ Reuters, Austria condemns 'illegal sham referenda' held in Ukraine, „Reuters”, 28 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  45. ↑ Statement by the Members of the European Council [online], www.mfa.bg [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  46. ↑ Moscow's proxies hold annexation polls in Russian-occupied Ukraine [online], France 24, 23 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  47. ↑ Fiala: Annexation of Ukrainian territories by Russia “unacceptable and illegitimate” [online], Radio Prague International, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  48. ↑ Mette Frederiksen fordømmer 'på det kraftigste' såkaldte folkeafstemninger i Ukraine | Nyheder [online], DR [dostęp 2022-10-01] (duń.).
  49. ↑ Estonian PM: We will never recognize 'fake referenda' in Ukraine [online], ERR News | ERR, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  50. ↑ Macron o referendach w Ukrainie: Parodia [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  51. ↑ Georgian foreign office condemns illegal referendums staged by Russia in occupied territories of Ukraine [online], Agenda.ge [dostęp 2022-10-01].
  52. ↑ Europa Press, España no reconoce "los resultados ficticios" de los "simulacros" de referéndum de anexión rusos [online], www.europapress.es, 28 września 2022 [dostęp 2022-10-01].
  53. ↑ Biden waarschuwt Poetin • Zeker 30 doden door raketaanval konvooi Zaporizja [online], nos.nl, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (niderl.).
  54. ↑ Kallol Bhattacherjee, India says it supports ‘respect for sovereignty and territorial integrity’ ahead of referendums in Ukraine, „The Hindu”, New Delhi, 22 września 2022, ISSN 0971-751X [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  55. ↑ איתמר אייכנר, ישראל בהודעה נחרצת נגד רוסיה: לא נכיר בסיפוח מחוזות כבושים באוקראינה, „Ynet”, 27 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (hebr.).
  56. ↑ a b Jim Tankersley, Group of 7 countries condemn ‘sham’ referendums in Ukraine., „The New York Times”, 23 września 2022, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  57. ↑ Japan PM dials Ukraine's Zelensky: ‘Told him Russian referendums will…’ [online], Hindustan Times, 1 października 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  58. ↑ Reuters, Canada denounces planned 'referendums' in Russian-occupied regions of Ukraine, „Reuters”, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  59. ↑ Kazakhstan says it won’t recognise referendums in eastern Ukraine [online], Reuters, 26 września 2022 [dostęp 2022-09-26] (ang.).
  60. ↑ Lithuania will never recognise sham referenda in Ukraine’s occupied territories – president [online], lrt.lt, 21 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  61. ↑ Pseudo-referendums in the Russian-occupied territories of Ukraine have no meaning - Levits [online], www.baltictimes.com [dostęp 2022-10-01].
  62. ↑ Reuters, Germany does not accept "sham" referendums, Scholz tells Ukraine's Zelenskiy, „Reuters”, 28 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  63. ↑ Informacje: Solidarność z Ukrainą [online], deutschland.de, 1 października 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  64. ↑ Russia’s Ukraine referenda a sham [online], The Beehive [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  65. ↑ Hubert Ossowski, "Nie uznamy tych wyników". Stanowcza deklaracja prezydenta ws. referendum w Ukrainie [online], wiadomosci.wp.pl, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  66. ↑ Sejm potępia nielegalne referenda na Ukrainie i wzywa do zaprzestania wydawania wiz obywatelom Rosji - Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [online], sejm.gov.pl [dostęp 2022-09-30].
  67. ↑ Serbia's FM: We can not accept results of referendums in Ukraine [online], N1, 25 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (serb.).
  68. ↑ Petit Press, Slovakia will not recognise the annexation of Ukraine's occupied territories [online], spectator.sme.sk, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (ang.).
  69. ↑ Turcja zapowiedziała, że nie uzna „nielegalnych” referendów na wschodzie i południu Ukrainy [online], Gazeta Prawna, 22 września 2022 [dostęp 2022-09-22] (pol.).
  70. ↑ Odpowiedź z USA na „referenda”. Pomysł nie spodoba się Rosji [online], Onet Wiadomości, 20 września 2022 [dostęp 2022-09-21] (pol.).
  71. ↑ Biden denounces Russia’s ‘shameless violation’ of UN Charter, urges world to stand with Ukraine [online], UN News, 21 września 2022 [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  72. ↑ Aneksja terytoriów Ukrainy. Świat potępia pseudoreferenda Putina, „Portal i.pl”, 30 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  73. ↑ Die Schweiz verurteilt die sogenannten Referenden in Gebieten der Ukraine [online], www.admin.ch [dostęp 2022-10-01].
  74. ↑ Hungary does not recognise Russia's annexation of Ukrainian territories [online], telex, 29 września 2022 [dostęp 2022-10-01] (węg.).
  75. ↑ USA, Niemcy i Wielka Brytania nie uznają aneksji terytorium Ukrainy [online], TVN24 [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  76. ↑ W. Brytania: Osoby wspierające rosyjskie fikcyjne referenda na Ukrainie objęto sankcjami [online], wnp.pl [dostęp 2022-09-30] (pol.).
  77. ↑ Reakcja UE wobec rosyjskiej inwazji na Ukrainę [online], www.consilium.europa.eu [dostęp 2022-10-01] (pol.).
  78. ↑ Liderzy krajów G7: nigdy nie uznamy tych referendów, które wyglądają jak krok w stronę rosyjskiej aneksji [online], TVN24 [dostęp 2022-10-01] (pol.).
Wojna rosyjsko-ukraińska
Główne wydarzenia
Kalendarium
2022
2023
2024
Wojna w Donbasie
Inwazja Rosji na Ukrainę
wschodnia Ukraina
północno-wschodnia Ukraina
Kijów i obwód kijowski
południowa Ukraina
na terytorium Rosji
inne
zbrodnie wojenne
jednostki wojskowe
Wpływ i reakcje
Cyberwojna
Media i kultura popularna
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głosowania_na_ukraińskich_terytoriach_okupowanych_przez_Rosję&oldid=74504126”